Σίτανος

Βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το Καρύδι και πιστεύεται πως η ετυμολογία του ονόματός της έχει να κάνει με τους Ιτανίους οι οποίοι κατά μία παράδοση οταν διασκορπίστηκαν μετά τους σεισμούς και τις επιδρομές των πειρατών κατέφυγαν στή θέση που είναι το σημερινό χωριό Σίτανος (= της Ιτάνου, κατά το της Ητείας). Ο Ιταλός αρχαιολόγος L. Mariani θέλει την προέλευση του ονόματος Σίτανος αρχαία ανεξάρτητα από το Ίτανος.

Άλλες απόψεις θέλουν τη Σίτανο ιδρυμένη από τους lτανίους που είχαν πάλι αποικίσει την περιοχή της Ιτάνου μετά την καταστροφή της στα βυζαντινά χρόνια πράγμα που συνέβηκε τον 9o αι. ή μετά τις επιδρομές του Khair Ed Barbarossa (1537-1539) ή μετά τις Τουρκικές επιδρομές των ετών 1645-1650. Δεν απογράφεται το 1583 στους Ενετικούς καταλόγους και αυτό είναι ένας ακόμα λόγος ότι δημιουργήθηκε στα τέλη του 160υ ή αρχές του 170υ αι. Λανθασμένα ο Αγγελάκης (Σητειακά Α’ σελ. 111) την απέγραψε στον κατάλογο του 1583 και μάλιστα με 54 κατοίκους!! Στην Τουρκική απογραφή του 1670 γράφεται Sitano με 9 άτομα που μπορούν να πληρώσουν κεφαλικό φόρο.

Στη θέση «Πατέλια», περί το 1 χιλ. ΒΔ της Σιτάνου, σε υψόμετρο 640 μ. διανοίγεται σε lουρασικό ασβεστόλιθο στο σπήλαιο Όξω Λατσίδι, ένα από τα μεγαλύτερα σπήλαια της Κρήτης. Αρχικά ήταν βατά μόνο 50 μ. Αργότερα μελετήθηκε στην ολότητά του από τον Ρ. Faure και χαρτογραφήθηκε από τους Ελ. Πλατάκη και Ι. Τσιφετάκη βρέθηκε δε επιμήκης γαλαρία μήκους 360 μ. Μετά την είσοδο συναντάμε αίθουσα μήκους 34 μ. και πλάτους 16 μ. και δεξιά θάλαμο 32 μ. Αριστερά σε συνολικό μήκος 330 μ. εκτείνεται η γαλαρία με πλάτος 2-8 μ. και ύψος 0,50 ώς 1,50 μ. Πρόσφατες έρευνες δίνουν στο σπήλαιο ακόμα μεγαλύτερο μήκος που φθάνει τα 1.000 μ.

Οι διάφορες ροές υδάτων δίνουν την εντύπωση ότι ίσως κάποτε να ήταν η κοίτη υπόγειου ποταμού. Γενικά ο διάκοσμός του είναι πτωχός. Λέγεται ότι το συνολικό του μήκος είναι πολύ μεγαλύτερο. Στα ΝΔ του χωριού και σε μικρή απόσταση από αυτό βρέθηκε μινωική αγροικία. Στην περιοχή της Σιτάνου βρίσκεται ο εγκαταλελειμένος συνοικισμός Ζάκανθος όνομα ασφαλώς προελληνικό. Στη θέση «Βρύση», στην άκρη του χωριού, υπάρχει μια εξαιρετικής ομορφιάς κρήνη, οθωμανικής αρχιτεκτονικής.