Ρούσσα Εκκλησία

Χωριό με εξαιρετική γραφικότητα, πολλά νερά και υγιεινό κλίμα. Βρίσκεται γύρω στα 9 χλμ. από την Σητεία και πάει κανείς από παρακαμπτήριο δρόμο που βρίσκεται στο ύψος της τοποθεσίας «Τρυπητός» του δρόμου Σητείας – Παλαικάστρου. Δέν αναφέρεται στην απογραφή των Ενετών του 1583 και φαίνεται ότι το χωριό αυτό ιδρύθηκε αργότερα.

Η ετυμολογία της ονομασίας του αβέβαιη αν και ωρισμένοι ερευνητές θεωρούν σίγουρη την προέλευση του ονόματος από το τρεχούμενο νερό που έρρεε κάτω από την παλιά εκκλησία του χωριού του Αγίου Νικολάου (Ρέουσα Εκκλησία). Πιό πιθανή θεωρώ την άποψη πως το κόκκινο χρώμα (ρούσσο) των χωμάτων της περιοχής που συνδιάστηκε με την ύπαρξη της εκκλησίας του πρώτου συνοικισμού, ονομάτισε το χωριό. Στην τοποθεσία «Άνοιξη» κοντά στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού βρέθηκε ιερό με αρκετά ευρήματα αρχαϊκής εποχής όπως ανάγλυφα πλακίδια, λύχνοι και διάφορα άλλα αγγεία.

Το 1982 ερευνήθηκε για πρώτη φορά ανασκαφικά ο χώρος. Περισυνελλέγη μεγάλος αριθμός ειδωλίων δαιδαλικών και αρχαϊκών χρόνων αλλά δεν εντοπίστηκαν τα ερείπια του ιερού τα οποία κατεστράφησαν προφανώς ολοσχερώς από την καλλιέργεια. Άλλες αρχαιότητες βρέθηκαν στίς τοποθεσίες «Κάτω Λαγοκέφαλο»: Ερείπια αρχαίου συνοικισμού και «Καστρί» ερείπια ακρόπολης με τείχη και πύργους. Στο χωριό υπάρχει κτητορική βρύση που έκτισε το 1877 ο διοικητής Λασηθίου Αξελός και χαρακτηρίστηκε ιστορικό έργο τέχνης.

Το 1897 στην Ρούσσα Εκκλησιά έγινε σύσκεψη των προκρίτων και των μελών της Επαναστατικής Επιτροπής για να συνταχθεί υπόμνημα προς το Ρωσικό υποπροξενείο Ηρακλείου. Η θεωρία ότι οι κάτοικοι της Τραπεζούντας μετά την καταστροφή του χωριού από το Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα έκτισαν την Ρούσσα εκκλησία δεν έχει τεκμηριωθεί. Στο ίδιο χωριό περιλαμβάνονται και οι μικροσυνοικισμοί Κουτσουλόπετρες και Κοσκινάς και το σπήλαιο Γιούπες.

από το βιβλίο του Ν. Παπαδάκη, αρχαιολόγου: ΣΗΤΕΙΑ