Μινωική Νεκρόπολη Αγίας Φωτιάς

Σαν περιοχή θεωρείται πολύ ενδιαφέρουσα από αρχαιολογικής απόψεως γιατί εκτός από τα διάφορα τυχαία ευρήματα και τα ίχνη κατοικήσεως στο Κουφωτό σπήλαιο στην παραλία του χωριού, το 1971 στη θέση Πάτημα κοντά στο σπήλαιο αυτό ήρθε σε φως μια γιγάντια νεκρόπολη της πρωτομινωικής εποχής με 252 τάφους ενώ υπολογίζεται ότι 50 ακόμη είχαν καταστραφεί με την καλλιέργεια.

Πρόκειται για το μεγαλύτερο νεκροταφείο της Μινωικής Κρήτης. Οι τάφοι ανήκουν σε Αγία Φωτιά (Σητεία) ένα πρωτόγονο θαλαμοειδή τύπο με θάλαμο και προθάλαμο αλλά υπάρχουν και απλοί λακκοειδής, οι οποίοι περιείχαν μάλλον παιδικές ταφές. Σε κάθε τάφο συνήθως βρέθηκαν περισσότερες από μια ταφές.

Τα ευρήματα ήταν πλουσιότατα. Συνολικά βρέθηκαν γύρω στα 1800 αγγεία σε άριστη διατήρηση σε διάφορους τύπους ενώ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η σειρά των χάλινων αντικειμένων μεταξύ των οποίων αγκίστρια ψαράδων, εγχειρίδια, αιχμές από δόρατα κ.ά. Αξιοσημείωτα είναι και τα λίθινα αντικείμενα όπως πέλεκεις, χειρόμυλοι κ.ά, Σημαντική θεωρείται η εύρεση δύο μολυβένιων περιάπτων (φυλακτών) με μορφή ζώου που κατά την γνώμη του ανασκαφέα Εφόρου Αρχαιοτήτων κ, Κωστή Δαβάρα ενισχύουν την άποψη ότι το μολύβι την πρωτομινωική εποχή εθεωρείτο υλικό πολύτιμο σαν τον άργυρο. Από άλλους ερευνητές υποστηρίζεται ότι το νεκροταφείο ανήκε σε προιστορικούς Κυκλαδίτες αποίκους στην Κρήτη.

Νεώτερες ανασκαφικές έρευνες δυτικά του ΠΜ (πρωτομινωικού) νεκροταφείου, σε λόφο γνωστό ως Κουφωτά, απεκάλυψαν τα ερείπια εκτεταμένου ΠΜ κτηρίου με ορθογώνια κάτοψη του οποίου οι μακροί τοίχοι πλησιάζουν τα 30 μέτρα και αποτελείται από 37 δωμάτια διαρθρωμένα γύρω από μια κεντρική αυλή. Βρέθηκαν λίθινα εργαλεία, αγγεία, αγνύθες και σφοντύλια. Το πιο σημαντικό είναι ότι το οικοδόμημα περιβαλλόταν από τείχος, πιθανότατα οχυρωματικό, πλάτους 1,50 μέτρων, ενισχύοντας τις απόψεις ότι και στην μινωική Κρήτη υπήρχαν οχυρώσεις.