Ο Οικισμός Σύμη και η περιοχή

Η Κάτω Σύμη είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Βιάννου στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου. Ανήκε στην Επαρχία Βιάννου του Νομού Ηρακλείου.

Η Κάτω Σύμη βρίσκεται σε μια κατάφυτη από βλάστηση κοιλάδα, σε τοπίο με επιβλητική αγριότητα. Περικλείεται από δασώδη ορεινή έκταση. Η Σύμη, όπως συνηθέστερα λέγεται από τους Κρητικούς, έχει τη μεγαλύτερη δασική κάλυψη στο νομό Ηρακλείου, μια και στην περιοχή της βρίσκεται το περίφημο δάσος της Σύμης, συνέχεια του δάσους του Σελακάνου, και συχνά την αποκαλούν ποδενδρούσα.

Στην άκρη του χωριού ρέει ο Μπλαβοπόταμος, που συνεχίζει την πορεία του προς Φαφλάγκο και καταλήγει στο Λιβυκό Πέλαγος. Η απόστασή του από την Ιεράπετρα είναι 30 χλμ και από το Ηράκλειο είναι 74 χλμ.

Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η γεωργία, η κτηνοτροφία και η μελισσοκομία. Στις παράλιες περιοχές καλλιεργούνται πρώιμα κηπευτικά.

Μάλιστα, είναι το μοναδικό δημοτικό διαμέρισμα της Βιάννου που υπάγεται εκκλησιαστικώς στην Ιερά Μητρόπολη Ιεραπύτνης και Σητείας, μια πού η Σύμη ήταν τμήμα του πάλαι ποτέ Δήμου Μουρνιών Λασιθίου. Ο κοντινός οικισμός Άνω Σύμη υπάγεται και σήμερα στην Κοινότητα Μουρνιών Ιεράπετρας.

Φυσικά μνημεία και αξιοθέατα

Ολόκληρη η κοιλάδα της Κάτω Σύμης είναι κατάφυτη από καρυδιές, κερασιές, βερικοκιές, αχλαδιές και άλλα καρποφόρα δέντρα.

Λόγω του έντονα ορεινού της χαρακτήρα, η Σύμη έχει πολλά σπήλαια, με σπουδαιότερα τα Ζυμπραγά Σπηλιάρια, τον Κισσόσπηλιο, το σπήλαιο Λέρη, τον σπήλιο του Μπουμπούλη, τον σπήλιο Ριζά και τον σπήλιο Χάλαβρα.

Άλλο σημαντικό φυσικό μνημείο στην Κάτω Σύμη είναι το Φαράγγι της Καπνιστής, όπου, κατά την παράδοση, ζούσε ένας τεράστιος άνθρωπος, ο Σαραντάπηχος.

Οι σημαντικότεροι ναοί είναι της Παναγίας της Γαλατοκτισμένης και Νηστικοκτισμένης,του Αφέντη Χριστού,του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου πάνω στον οδικό άξονα Ιεράπετρας-Βιάννου και του Αγίου Γεωργίου. Η πρώτη κτίσθηκε στα 1385, όπως αναγράφεται στη θυρίδα του Ιερού Βήματος και ονομάστηκε έτσι, επειδή κατά την παράδοση, ο ναός χτίστηκε από λάσπη και γάλα αντί για νερό, με νηστικούς μάστορες, σε όλη τη διάρκεια κατασκευής της.

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται 1 χλμ. περίπου έξω από το χωριό, στον ακατοίκητο σήμερα οικισμό της Απάνω Σύμης που διοικητικά ανήκει στο δήμο Ιεράπετρας, σε υψόμετρο 940 μ. και έχει τοιχογραφίες του Εμμανουήλ Φωκά, από τα μέσα του 15ου αιώνα.

Τα πιο αξιόλογα σημεία του χωριού είναι η Πατέλα στην Πάνω Γειτονιά και η τοποθεσία στου Σκεπαστού στη Μέσα Γειτονιά , όπου υπάρχει πηγή νερού, η λεγόμενη Μέσα Φλέγα. Το κέντρο του χωριού είναι στον Κάραβο, όπου υπάρχει πλατεία με επιβλητικό πλάτανο. Εδώ είναι συγκεντρωμένα τα καφενεία και η περισσότερη ζωή του χωριού.

Αρχαιολογική σημασία και Ιστορικά στοιχεία

Το αρχαίο ιερό της Κάτω Σύμης

Στην Κάτω Σύμη βρίσκονται οι σημαντικότερες αρχαιότητες της Βιάννου. Πρόκειται για το νεοανακτορικό (Μεσομινωικής ΙΙΙ β) ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης στη θέση Κρύα Βρύση. Το ιερό είναι ένα από τα σημαντικότερα της αρχαιότητας, καθώς και ο μοναδικός μέχρι σήμερα γνωστός χώρος λατρείας στην Κρήτη και στην Ελλάδα που λειτούργησε επί πολλούς αιώνες χωρίς διακοπή[1]. Ιδρύθηκε περί το 2.000 π. Χ. Η θέση του Ιερού ταυτίζεται με το Ιερόν Όρος, κατά τον Πτολεμαίο, το οποίο βρίσκεται μεταξύ του αρχαίου Τσούτσουρα και της Ιεράπυτνας (σημερινής Ιεράπετρας). Η λατρεία στο χώρο αυτό άρχισε από τη Μεσομινωική Εποχή και συνεχίστηκε μέχρι τα ρωμαϊκά αυτοκρατορικά χρόνια. Ευρήματα από το ιερό της Σύμης βρίσκονται σήμερα.στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου.

Διαβάστε περισσότερα για το Μινωικό Ιερό στο κάτω μέρος της σελίδας.

Πρόσφατη ιστορία

Το χωριό αναφέρεται στην απογραφή του Καστροφύλακα ‘’Simi Catto’’ με το όνομα (Κ97) και με 146 κατ. το 1583. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας κατοικούσαν ορισμένοι Τούρκοι. Το 1834 είχε 38 χριστιανικές και 10 τουρκικές οικογένειες, ενώ η Απάνω Σύμη κατοικούνταν από 96 χριστιανικές οικογένειες. Το 1881 η Κάτω Σύμη είχε 371 Χριστιανούς κατοίκους.

Κατά την Επανάσταση του 1866 2 νεαρές γυναίκες από την Κάτω Σύμη, η Μαρία Πανακάκη και η Εργίνα Τσαγκατοπούλα, ενώ τις καταδίωκαν Τούρκους στρατιώτες, γκρεμίστηκαν σαν νέες Σουλιώτισσες από τον γκρεμό Γκούπο, καθώς προτίμησαν να πεθάνουν παρά να ατιμαστούν.

Το 1943 γερμανικό εκστρατευτικό σώμα μετέβη στο χωριό για να τιμωρήσει τους κατοίκους, επειδή είχαν σκοτώσει δύο Γερμανούς στο φυλάκιο της Σύμης. Στην είσοδο της κοιλάδας ανταρτικό σώμα καλά οχυρωμένο προσέβαλε τους Γερμανούς, στις 12 Σεπτεμβρίου από τους οποίους σκότωσαν 84 και εκτελέστηκαν 12. Άλλες πηγές κάνουν λόγο για 70 νεκρούς από γερμανικής πλευράς. Έπειτα από αυτό, οι Ναζί κατέστρεψαν όλα τα χωριά της ανατολικής Βιάννου και της δυτικής Ιεράπετρας από τον ποταμό Μύρτο μέχρι τον Αμιρά και τουφέκισαν όλους τους άρρενες κατοίκους (βλ. Ολοκαύτωμα της Βιάννου).

Στην Κάτω Σύμη γεννήθηκε το 1790 ο Νίκος Συγγελάκης ή Χατζηαναγνώστης ή Συμιανός, χαΐνης πριν από την Επανάσταση του 1821. Ήταν ο τρόμος των γενιτσάρων της Βιάννου.

Διαβάστε περισσότερα για τη μάχη της Σύμης στο κάτω μέρος της σελίδας.

Πρόσθετες Πληροφορίες

Υψόμετρο: 780μ

Συνολικά η κοινότητα έχει 138 κατοίκους. (απογραφή 2011)

Η απόστασή του από την Ιεράπετρα είναι 30 χιλιόμετρα και από το Ηράκλειο είναι 74 χιλιόμετρα

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας παρείχε η Δασική Υπηρεσία Ηρακλείου καλύπτει έκταση σχεδόν 10.000 στρεμμάτων.

Αξιοθέατα γύρω από το χωριό Σύμη : Πευκόδασος Σύμης, Οροπέδιο Ομαλού, Το Κούτελο του Παραδείσου, οροπέδιο Λαπάθου, το χωριό Άνω Σύμη με τα ξωκλήσια, το ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης και πολλά μονοπάτια πεζοπορίας

Μερικές λεπτομέρειες για το μινωικό ιερό

Ιερό Ερμή και Αφροδίτης

Αυτό το συγκρότημα ιερού βρίσκεται στη νότια πλευρά του όρους Δίκτη, 1030 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, ακριβώς πάνω από το χωριό Κάτω Σύμη ή Σύμη, με φανταστική θέα προς τη νότια ακτή. Μια πηγή νερού αναδύεται από τα βράχια αμέσως στα ανατολικά της τοποθεσίας. Ο χώρος έχει ανασκαφεί τα τελευταία 30 χρόνια από τον Α. Λεμπέση.

Ασυνήθιστα για την Κρήτη αυτό το ιερό παρέμεινε σε συνεχή χρήση από τη Μινωική Πρωτοανακτορική περίοδο έως και τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις δραστηριότητας εδώ από το MM II, αλλά η πρώτη από τις υπόλοιπες δομές χρονολογείται από το MM III. Αυτό ξαναχτίστηκε και προστέθηκε στις επόμενες γενιές. Ένα νεοανακτορικό ιερό έχει αποκαλυφθεί. Είναι ενδιαφέρον ότι βρίσκεται στην πλαγιά ενός βουνού και όχι στην κορυφή όπως τα Ιερά των Κορυφών και αυτό έχει προκαλέσει εικασίες ότι χρησιμοποιούνταν για διαφορετικές θρησκευτικές τελετές από τα ίδια τα Ιερά των Κορυφών.

Το Νεοανακτορικό Ιερό περιβαλλόταν από τοίχο ή τέμενο, ορθογώνιου σχήματος. Ένας πλακόστρωτος δρόμος γύρω από το εξωτερικό του τείχους οδηγούσε στην είσοδο του Ιερού και πιθανότατα χρησιμοποιούνταν για πομπές σε ημέρες θρησκευτικών τελετουργιών. Έχει προταθεί ότι μια ορθογώνια κατασκευή μέσα στον περιτειχισμένο χώρο ήταν ένα τριμερές ιερό, παρόμοιο με αυτό που φαίνεται στο ρυτό του Ιερού Κορυφής από τη Ζάκρο.

Ένας σκουπιδότοπος που βρίσκεται μέσα στον τοίχο περιείχε υπολείμματα οστών ζώων, κύπελλα και γλάστρες. Αυτά τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι κάποια μορφή κοινής τροφής γινόταν την εποχή των θρησκευτικών τελετουργιών.

Τα λατρευτικά ευρήματα από αυτήν την περιοχή περιελάμβαναν πίνακες σπονδών, ορισμένοι με επιγραφές Γραμμικής Α, λατρευτικά αγγεία και σύμβολα που υποδηλώνουν το διπλό τσεκούρι και τα κέρατα καθαγιασμού. Ο Preziosi και ο Hitchcock, στο βιβλίο τους Aegean Art and Architecture, υποστηρίζουν ότι η παρουσία ενός αριθμού χάλκινων ειδωλίων, εκ των οποίων τα ανδρικά ειδώλια υπερτερούν αριθμητικά των γυναικείων ειδωλίων σε αναλογία δύο προς ένα, υποδηλώνει ότι το ιερό χρησιμοποιούνταν για προσφορές κυρίως από άνδρες μέλη της μινωικής ελίτ.

Μετά την καταστροφή του συγκροτήματος, πιθανότατα από σεισμό, κατασκευάστηκε νέο κτίριο, το S, στη νοτιοδυτική γωνία του χώρου κατά τη δεύτερη Νεοανακτορική περίοδο. Σε αυτό το κτίριο βρέθηκαν υπολείμματα LM IB, αλλά παρέμεινε σε χρήση μέχρι το LM IIIC.

Η Μάχη της Σύμης το 1943

Τον Αύγουστο του 1943 οι Γερμανοί εγκατέστησαν ένα φυλάκιο από δύο στρατιώτες στο χωρίο Κάτω Σύμη, στους πρόποδες των Λασιθιώτικων βουνών. Φαινομενικά είχε προορισμό να συγκεντρώσει πατάτες και άλλα είδη από τη Σύμη και τη γύρω περιοχή για τη διατροφή των Γερμανών που έμεναν στην Άνω Βιάννο. Αυτό είχε κυκλοφορήσει τότε. Το γεγονός όμως ότι το φυλάκιο βρισκόταν στο δρόμο που συνέδεε τα χωριά της Επαρχίας Βιάννου με το λημέρι των ανταρτών δείχνει πως άλλος ήταν ο πραγματικός προορισμός του.

Προς το τέλος του Αυγούστου του 1943 έγινε διάσπαση του αντάρτικου, που ως τότε ήταν ενωμένο και αποτελούσε το ένοπλο τμήμα του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, όπως ρητά αναφέρεται και στα «Απομνημονεύματα» του Μαν. Μπαντουβά. Μετά τη διάσπαση αυτή οι ομάδες του Γιάννη Ποδία και Δημήτρη Παπά έφυγαν από τη θέση «Χαμέτης» και κατέβηκαν νοτιότερα στη θέση «Αλευράς». Στη διεξαγωγή όμως της μάχης της Σύμης, που θα δούμε πιο κάτω, ξαναενώθηκαν και έδρασαν από κοινού.

Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1943 έγινε η συνθηκολόγηση της Ιταλίας και διαδόθηκε από το περιβάλλον του Μαν. Μπαντουβά πως οι Άγγλοι θα έκαναν απόβαση στη Κρήτη και συγκεκριμένα στα παράλια των επαρχιών Βιάννου και Ιεράπετρας. Οι ειδήσεις αυτές γέννησαν απερίγραπτο ενθουσιασμό στους κατοίκους, καθώς μάλιστα λεγόταν ότι ο Μαν. Μπαντουβάς βρισκόταν σε συνεννόηση με τον στρατηγό Κάρτα, διοικητή των ιταλικών στρατευμάτων του Ν. Λασιθίου, για να παραδώσουν οι Ιταλοί τον οπλισμό τους στους αντάρτες και όσοι απ’ αυτούς ήθελαν να πολεμήσουν μαζί τους Γερμανούς. Οι πληροφορίες όμως αυτές έμειναν μονάχα «πληροφορίες» και ευσεβείς πόθοι.

Αλλά μέσα στην ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε συνέβη κάτι, που επρόκειτο να έχει απρόβλεπτες συνέπειες’ τη νύκτα της 9ης προς τη 10η Σεπτεμβρίου 1943 οι δυο στρατιώτες του γερμανικού φυλακίου της Σύμης σκοτώθηκαν από συνεργάτες του Μαν. Μπαντουβά, που, όπως αναφέρει στα «Απομνημονεύματά» του (σ. 318), έδωσε τη διαταγή να εξουδετερωθεί το φυλάκιο. Μετά την εξόντωση των Γερμανών μεγάλη δύναμη γερμανικού στρατού συγκεντρώθηκε στην Άνω Βιάννο και στις 12 Σεπτ. ένα από αυτόν προχώρησε ανατολικά με κατεύθυνση προς τη Κάτω Σύμη.

Κατά τη διάβασή τους από τα διάφορα χωρία οι Γερμανοί πήραν είκοσι περίπου ομήρους, μεταξύ αυτών και τον παπά και δάσκαλο του Κεφαλοβρυσίου Ματθαίο Γιαλαιδάκη, που τον έβγαλαν από την εκκλησία του χωριού όπου λειτουργούσε – ήταν Κυριακή πρωί! Ίσως είχαν σκοπό να τους εκτελέσουν στην Κάτω Σύμη ως αντίποινα για το φόνο των δύο Γερμανών ή να τους έχουν μπροστά τους για προκάλλυμα.

Οι αντάρτες ειδοποιήθηκαν αμέσως για τις κινήσεις των Γερμανών. Τέσσερις ομάδες με επικεφαλής τους Χρήστο Μπαντουβά, Γίωργη Νιριανό, Γιάννη Ποδία και Δημήτρη Παπά έπιασαν κατάλληλες θέσεις στην Κάτω Σύμη και στα υψώματα που βρίσκονται στην ανατολική πλευρά της κοιλάδας, μέσα από την οποία περνά ο δρόμος για την Κάτω Σύμη.

Κι όταν οι Γερμανοί κατά τις 10 π.μ. περίπου της 12ης Σεπτεμβρίου άρχισαν να μπαίνουν στην κοιλάδα με τους ομήρους μπροστά και πλησίαζαν προς το χωρίο, πρώτοι οι αντάρτες του Δημ. Παπά τους χτύπησαν ξαφνικά από την ανατολική πλευρά.

Οι Γερμανοί αιφνιδιάστηκαν, καθώς σκοτώθηκαν αρκετοί με το πρώτο χτύπημα, κι άφησαν τους ομήρους, που τους ξέφυγαν κι ενώθηκαν με τους αντάρτες. Η μάχη γενικεύτηκε στην περιοχή μεταξύ Σύμης και Πεύκου και κράτησε ως αργά, οπότε οι αντάρτες αποσύρθηκαν στο βουνό με απώλειες ένα νεκρό, τον Απόστολο Βαγιωνάκη της ομάδας του Ποδία, από τους Μύθους Ιεράπετρας, και δύο τραυματίες, τον Γεώργιο Μαστραντωνάκη από την Κ. Σύμη και τον Εμμαν. Ηλιάκη από τ’ Αμιρά, της ομάδας του Χρ. Μπαντουβά.

Οι απώλειες των Γερμανών δεν είναι απολύτως εξακριβωμένες, καθώς μετέφεραν τους νεκρούς και τους τραυματίες με πολλά ζώα και καθώς στο μεταξύ είχε νυχτώσει. Αυτοκινητόδρομος την εποχή εκείνη υπήρχε μόνο ως την Άνω Βιάννο, σε απόσταση 12 χιλ. περίπου από τον τόπο της μάχης. Με βάση πάντως διάφορα στοιχεία και μαρτυρίες της εποχής, οι απώλειες των Γερμανών υπολογίζονται σε 70 περίπου νεκρούς, πάνω από 40 τραυματίες και 13 αιχμαλώτους που τους πήραν οι αντάρτες στο βουνό.