Χρυσοπηγή

Χωριό που μέχρι το 1955 διατηρούσε το παλιό του όνομα Ρουκάκα. Βρίσκεται στον δρόμο Σητείας – Αχλαδίων – Σταυροχωρίου λίγο πριν απο το τελευταίο, στους πρόποδες του όρους Κοπροκεφάλα, σε απόσταση 30 χλμ. από την Σητεία και 34 από την Ιεράπετρα μέσω του νότιου οδικού άξονα. Στην απογραφή του Castrofylaca του 1583 σαν Hucaca είχε 262 κατοίκους. Η προέλευση του ονόματος αυτού άγνωστη ίσως αραβική ή Τουρκική. Η Ρουκάκα στην Τουρκική κατοχή ήταν από τα μεγαλύτερα Οθωμανικά χωριά και υπήρχε μεγάλο τζαμί.

Στην πολιορκία των Τούρκων της Ρουκάκας το 1897 οι Οθωμανοί γλύτωσαν με την επέμβαση του Μητροπολίτου Ιεροσητείας Αμβρόσιου και αγήματος Γάλλων ναυτών. Το 1866 η Χρυσοπηγή υπήρξε η έδρα της επαναστατικής Διοικητικής Επιτροπής των προκρίτων της επαρχίας. Αργότερα, στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας, έγινε έδρα ομώνυμου Δήμου που περιλάμβανε 9 χωριά. Στην περιοχή υπάρχει το σπήλαιο Θεργιότρυπα. Στο ίδιο Κοινοτικό Διαμέρισμα ανήκει και ο συνοικισμός Πέμπονας στα ΒΔ του χωριού.

από το βιβλίο του Ν. Παπαδάκη, αρχαιολόγου: ΣΗΤΕΙΑ